Życie po amputacji – garść wskazówek od psychologa

Osoba po amputacji, poza utratą fizycznej części ciała, mierzy się:

Z utratą niektórych funkcji motorycznych – część z nich traci w sposób trwały, natomiast inne kształtuje na nowo w oparciu o proces rehabilitacji oraz Okres pierwszego roku stanowi duże wyzwanie – życie osoby „kręci się” wokół zmian, jakie wniosła amputacja części ciała oraz koncentracji na potrzebie odbudowania własnej samodzielności i niezależności w codziennym życiu. Osoba uczy się nowego sposobu poruszania się (m.in. nauka jazdy na wózku, chodu o kulach, chodu w protezie) oraz wypracowuje strategie wykonywania różnych codziennych czynności w inny sposób (m.in. codzienna toaleta, ubieranie się, przygotowanie posiłków, jazda autem). Często towarzyszą temu dolegliwości bólowe związane z fizjologicznym procesem gojenia się rany oraz wynikające z uszkodzenia połączeń nerwowych (tkz. bóle fantomowe lub neuropatyczne). Wszystko to sprzyja przeżywaniu przez osobę długotrwałego stresu.

Z potrzebą odbudowania poczucia znajomości siebie po amputacji. Amputacja, niejednokrotnie jest przeżywana przez osobę, w szczególności w pierwszych miesiącach po operacji, jako silny kompleks, który wymazuje wcześniejszy obraz postrzegania siebie i swoich mocnych stron. Dzieje się to zarówno w obszarze poczucia własnej atrakcyjności (cielesności), jak również funkcjonowania w relacjach społecznych, czy myślenia o swojej przyszłości. Amputacja zmienia obraz ciała, a tym samym obraz siebie, co wywołuje u osoby obawy, czy będzie akceptowana i kochana w tej nowej odsłonie. Dopiero proces podnoszenia zakresu własnej sprawności oraz lepsze rozumienie siebie w zakresie własnych emocji, myśli, oczekiwań – sprawiają, że osoba odbudowuje poczucie kontroli nad własnym życiem oraz wiarę w siebie i swoje możliwości.

Jakich emocji może doświadczać osoba po amputacji?

W pierwszych miesiącach po amputacji osoba narażona jest na przeżywanie trudnych emocji o dużej intensywności. Należą do nich:

• Strach, lęk niepokój – o perspektywę przyszłości oraz dalszy przebieg leczenia, choroby, rekonwalescencji.
• Depresyjność, czyli żal, smutek, przygnębienie, poczucie niskiej wartości – związane ze stratą ważnej części siebie oraz nieodwracalnością utraconej części ciała.
• Gniew, złość – związane z przeżywanym poczuciem ograniczenia, zależności od innych oraz brakiem zgody na taką sytuację.
• Poczucie winy, wstyd – związane z doświadczaną zależnością od innych, odnajdywaniem się w roli osoby niepełnosprawnej.
• Poczucie krzywdy („dlaczego ja?”) – związane z przeżywanym poczuciem okaleczenia, poczuciem niesprawiedliwości.
• Apatia, zwątpienie – związane z poczuciem bezradności oraz zmęczeniem sytuacją, która postrzegana jest jako niesatysfakcjonująca.
• Nadzieja, zapał – związane z potrzebą odzyskania kontroli nad swoim życiem, jak również traktowaniem amputacji jako wyzwania.

UWAGA Wszystkie powyższe emocje są w pełni naturalnymi reakcjami na amputację oraz proces odnajdywania się osoby w nowej rzeczywistości. Każda z osób z tymi emocjami będzie radziła sobie  inaczej.

Warto pamiętać, że amputacja sprzyja przeżywaniu przez osobę intensywnego i długotrwałego stresu, co może doprowadzić do tymczasowego  przeciążenia układu nerwowego oraz zmian w metabolizmie i biochemii jej mózgu. Nasz umysł, podobnie jak każdy inny organ (np. gardło, serce, jelita, żołądek, oskrzela, czy płuca), nadmiernie eksploatowany może się okresowo przesilić i ujawnić dezorganizujące objawy chorobowe (jak np. depresja, zaburzenia lękowe, PTSD). Aby mógł wrócić do równowagi psychicznej potrzebuje pomocy specjalistów. Zgłoszenie się w takiej sytuacji po pomoc do psychiatry, czy psychologa nie jest przejawem słabości, ale odpowiedzialności – chęci zawalczenia o siebie
i jakość swojego życia.

Niepokojące objawy, które powinny być skonsultowane przez psychologa lub psychiatrę to:

• utrzymująca się przez okres co najmniej dwóch tygodni stała tendencja osoby do izolowania się od otoczenia (w tym osób bliskich), z towarzyszącymi zaburzeniami snu (np. trudności w zasypianiu, sen przerywany, wczesnoporanne budzenie się), dominującym smutkiem i niechęcią do aktywności,
• ciągłe przeżywanie sytuacji zagrożenia życia (np. wypadku) w postaci powracających przykrych wspomnień zdarzenia, z towarzyszącą drażliwością, koszmarami sennymi lub zaburzeniami snu,
• brak chęci do usprawniania się, rehabilitacji, czy uruchamiania w obrębie domu przy pomocy wózka, chodzika, czy kul – pomimo zachęt i sugestii otoczenia,
• występujące u osoby po amputacji myśli dotyczące braku sensu oraz celowości życia, którym towarzyszą płaczliwość oraz brak chęci do usprawniania się,
• odrzucenie protezy w momencie nauki chodu o protezie, pomimo wcześniejszej motywacji do zaprotezowania.

Jak sobie pomóc?

• Rozmowa jest jedną z podstawowych i najbardziej efektywnych metod pomocy w radzeniu sobie z trudnymi i traumatycznymi doświadczeniami. Mówienie o wszystkim czego się doświadcza na różnych etapach oswajania nowej sytuacji (tj. myślach, przekonaniach, wyobrażeniach, uczuciach, lękach, oczekiwaniach) daje możliwość odzyskania poczucia kontroli nad swoim życiem, poprzez lepsze rozumienie siebie oraz włączenie amputacji w swoją historię życia. Współdzielenie z innymi trudnych doświadczeń, sprawdzanie jak inni poradzili sobie w podobnej sytuacji, pomaga w minimalizowaniu poczucia winy, krzywdy, czy poczucia bycia ofiarą oraz umożliwia poradzenie sobie z różnymi wyzwaniami, czy trudnościami.
• Rehabilitacja wykonywana od pierwszych dni po zabiegu operacyjnym sprawia, że ciało ma gotowość do nabywania nowych umiejętności w zakresie poruszania się oraz wypracowania strategii wykonywania różnych czynności dnia codziennego w nowy sposób. Jest to kluczowe dla zwiększenia poczucia niezależności oraz samodzielności w codziennym życiu. O ciągłość rehabilitacji warto dbać od pierwszych dni powrotu do domu.

Gdzie można uzyskać pomoc psychiatry, psychologa, psychoterapeuty w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia?

• Poradnie Zdrowia Psychicznego (nie jest wymagane skierowanie od lekarza, nie obowiązuje rejonizacja) – oferują pomoc lekarza psychiatry, psychologa i psychoterapeuty dla osób dorosłych.
• Centra Zdrowia Psychicznego (nie jest wymagane skierowanie od lekarza ale obowiązuje rejonizacja) – oferują pomoc lekarza psychiatry, psychologa i psychoterapeuty dla osób dorosłych.
• Ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży (nie jest wymagane skierowanie) – oferują pomoc psychologiczną i psychoterapeutyczną dla dzieci i młodzieży.
• Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży (nie jest wymagane skierowanie od lekarza, nie obowiązuje rejonizacja) – oferują pomoc lekarza psychiatry, psychologa i psychoterapeuty dla dzieci i młodzieży.

dr Urszula Horwath – doktor nauk o zdrowiu, psycholog, specjalista psycholog kliniczny, psychoterapeuta. Członkini Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Sekcji Naukowej Psychoterapii PTP.  Na co dzień pracuje w Szpitalu Zakonu Bonifratrów im. św. Jana Grandego w Krakowie oraz Centrum Rehabilitacji Znowu w Biegu w Krakowie.

W swojej praktyce klinicznej zajmuje się diagnozą psychologiczną oraz psychoterapią indywidualną osób, które przeżyły sytuacje kryzysowe i traumatyczne, doświadczają trudności w relacjach społecznych, zmagają się z chorobą przewlekłą lub nowotworową, cierpią na zaburzenia psychiczne, adaptują się do niepełnosprawności nabytej w wyniku choroby, czy urazu.